Η ΑΛΛΗ ΕΛΛΑΔΑ 1950 - 1965. Η ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΑΓΝΩΣΤΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΗΣ ΔΕΚΑΠΕΝΤΑΕΤΕΙΑΣ ΕΚΕΙΝΗΣ.

Η Ιστορία, είναι πάντα µία ιστορία πολλών που τους εξαπατούν οι λίγοι. Όπως ήταν αυτό της µετεµφυλιακής περιόδου,(αλλά και πριν έως και σήμερα) όπου µέσα από την αποδοχή, την πίεση,την ανοχή, την μη αντίδραση μας, γίνονται εγκλήματα σε βάρος του Λαού.

Ας ξαναδιαβάσουμε την ιστορία μέσα από τις φωτογραφίες. Ο Εμφύλιος μόλις έχει τελειώσει. Οι άνθρωποι, μέσα σ’ αυτή τη χαώδη κατάσταση, προσπαθούσαν να οργανώσουν τη ζωή τους.

Η Άλλη Ελλάδα: 1950-1965, μια σκοτεινή Ελλάδα εμφανώς παρούσα στη συγκυρία της Κρίσης, αποτελεί μια τολμηρή πρόταση για το ξαναδιάβασμα της σύγχρονης Ιστορίας μέσα από το ξαναδιάβασμα των εικόνων του παρελθόντος μας.

Η "ελλάδα σε μαυρόασπρο." παρουσιάζει ένα σημαντικό φωτογραφικό λεύκωμα που εκδόθηκε από τις Εκδόσεις Τόπος, "Η άλλη Ελλάδα 1950-1965", ένα βιβλίο το οποίο, μέσα από το φωτογραφικό αρχείο του Κωνσταντίνου Μεγαλοκονόμου μας απεικονίζει όλη την πολιτική και πολιτισμική ζωή της χώρας κατά τη διάρκεια μιας ταραγμένης δεκαπενταετίας. Η συγκεκριµένη δεκαπενταετία είναι κατά ένα µεγάλο µέρος άγνωστη - κυρίως στους νεότερους - και σχετικά αφανής στο πολύ κοινό.

Ένα συναρπαστικό οδοιπορικό σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη περίοδο της νεοελληνικής ιστορίας, μέσα από το φακό ενός ανθρώπου που την έζησε και την αποτύπωσε ακούραστα, παραδίδοντάς μας την καλλιτεχνικά άρτια και ιστορικά εύγλωττη μαρτυρία του. Ο Άρης Μαραγκόπουλος δούλεψε με αγάπη πάνω στο υλικό του, προσδίδοντας, μέσα από τις επιλογές των φωτογραφιών και τα κείμενά του, την απαραίτητη συνοχή στο έργο, και καθιστώντας το έτσι αρτιότερο και γοητευτικότερο.

Σ’ αυτές τις φωτογραφίες άγνωστα πρόσωπα αναδύονται από την καθημερινότητα μιας χώρας που βίωνε τη βίαιη καταστολή ως μέσο κοινωνικής συνοχής και την πελατειακή σχέση ως μορφή κοινωνικής αντίληψης, πρόσωπα που έζησαν στο περιθώριο των "μεγάλων" γεγονότων επιχειρώντας να δώσουν νόημα στη μικρή ζωή τους, πρόσωπα που εργάστηκαν πολύ σκληρά για να αντιμετωπίσουν τη δεινή συνθήκη μιας Πολιτείας που προκλητικά αδιαφορούσε για την καθημερινότητα, την ποιότητα ζωής του μέσου πολίτη. Πρόσωπα της ανέχειας αλλά και της δύναμης για τη ζωή, με ρυτιδιασμένα χέρια και πρόσωπα, πρόσωπα σκαμμένα πολύ νωρίς από τις έγνοιες, πολύ γρήγορα γερασμένα, κουρασμένα, πικραμένα. Πρόσωπα ωστόσο αγέρωχα, υπερήφανα, που δένονται με τον διπλανό τους, με τον γείτονα, με τον συνάδελφό τους στη δουλειά, μέσα από την κοινή μοίρα αυτής της ταλαιπωρημένης χώρας, μιας χώρας που τους κατοίκους της εξουθένωσε περισσότερο κι από τους δύο πολέμους, περισσότερο κι από τον Εμφύλιο, περισσότερο κι από την Κορέα, η συμβιβαστική, περίπου υποτακτική στάση των Κυβερνήσεων της και του εγκάθετου Παλατιού στις εκάστοτε αυθαίρετες απαιτήσεις των Ξένων.

Η Άλλη Ελλάδα: 1950-1965 αποτυπώθηκε από τον Άρη Μαραγκόπουλο μέσα από μια δύσκολη επιλογή εκατοντάδων φωτογραφιών βασισμένων στο φωτογραφικό Αρχείο του Κωνσταντίνου Μεγαλοκονόμου. Είναι, στην ουσία, ένα μικρό φιλμ νουάρ, όπως ακριβώς ήταν και η κρίσιμη δεκαπενταετία που αποτυπώνει: Μια σκληρή μετεμφυλιακή εποχή, όπου κάποιοι άνθρωποι στην Ελλάδα πίστευαν ακράδαντα ότι μπορούν να αλλάξουν ριζικά τον κόσμο, ενώ κάποιοι άλλοι έτρεμαν στην ιδέα ότι οι κομμουνιστές μπορεί μια μέρα "να τους πάρουν τα σπίτια".

Είναι σηµαντικό να έρθουµε σε οπτική επαφή µε τα πραγµατικά γεγονότα της εποχής εκείνης γιατί η φωτογραφία αποτυπώνει, γι’ αυτόν που είναι σε θέση να τη διαβάσει σε όλο το βάθος της, τις κοινωνικές στάσεις απέναντι στα πράγµατα, τις πολιτισµικές συνήθειες, τις εντάσεις και τις µεταλλαγές του κοινωνικού ιστού, κι οπωσδήποτε την ιδέα που έχει η εποχή για τον εαυτό της ή πιο συγκεκριµένα, την ιδέα που είχε ένα κοµµάτι του Λαού της εποχής εκείνης.

Ο αγώνας γινόταν για ένα πιάτο φαΐ, για ένα τρύπιο παντελόνι ή φουστάνι, για ένα ζευγάρι παπούτσια, που είχαν βαρεθεί να πηγαινοέρχονται στον τσαγκάρη.

Για να βρεθούν όμως κι αυτά, ο αγώνας γινόταν κυρίως για τη δουλειά, για το μεροκάματο. Οι διάφορες συντεχνίες , συγκεντρωμένες σε γνωστά στέκια, περίμεναν από τα ξημερώματα τους εργολάβους, αλλά και απλούς ιδιώτες,  για να τους δώσουν δουλειά. Η διαπραγμάτευση σκληρή, αδυσώπητη, απάνθρωπη μερικές φορές !

Σ’ όλους αυτούς, μπορείς να προσθέσεις και τους χιλιάδες επαρχιώτες, που έφταναν κάθε μέρα με τρένα και λεωφορεία, εγκαταλείποντας τα χωριά τους, με την ελπίδα μιας καινούργιας ζωής. Η εσωτερική μετανάστευση  κράτησε χρόνια και χρόνια, ώσπου η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη και άλλες πόλεις της Ελλάδας, γίνουν τα σημερινά τέρατα, που όλους μας δυναστεύουν. Τα τεφτέρια των τσαγκάρηδων, των ραφτάδων και πιο πολύ των μπακάληδων, έπαιρναν κάθε μέρα φωτιά. "Μισή οκά ζάχαρη, μισή ρύζι, ψωμί και … γράφτα!". Οι δρόμοι  χωμάτινοι, νερό από τις βρύσες στις γωνιές των τετραγώνων και ηλεκτρικό ρεύμα, μόνο για το ένα τρίτο των Ελλήνων !

Η φωτογραφία είναι σοβαρό ντοκουµέντο του εµφύλιου σπαραγµού ακόµα κι όταν δεν τον αποτυπώνει ευθέως αλλά εµµέσως, όταν απλώς καταγράφει εικόνες του καθηµερινού βίου όπου για τον προσεκτικό αναγνώστη και µόνο µέσα από ανύποπτες διόδους αποκαλύπτεται η αγανάκτηση, ο κρυφός καηµός, ο κρυφός πόνος, η κρυφή ειρωνεία, η κρυφή έγνοια για τα εγκλήματα και τις άθλιες κοινωνικές καταστάσεις διαβίωσης της εποχής.

Μία εικόνα είναι χίλιες λέξεις, σημασία όμως έχει ποιος τις γράφει και τι σημαίνουν.  Ο Άρης Μαραγκόπουλος δεν αρκείται σε ένα συμβατικό σχόλιο ούτε αναπαράγει τη μεταφυσική της νοσταλγίας. Η προσέγγισή του είναι πολιτική, μια πολιτική του σαρκασμού και της ειρωνείας. Με μια ριζοσπαστική κριτική στα έργα και τις ημέρες των τότε δεξιών κυβερνήσεων, ο Άρης Μαραγκόπουλος διαλύει τις εκ των υστέρων αυταπάτες για την Ελλάδα της ανοικοδόμησης και θυμίζει με τον δεικτικό του τόνο ότι η διαδικασία αυτή προχώρησε με τον αποκλεισμό την καταδίκη και την εξόντωση πολλών Ελλήνων αριστερών ή "συμπαθούντων" πολιτών την ίδια ώρα που η υπόλοιπη κοινωνία συνέχιζε τη συναλλαγή με την εξουσία.

Σ’ αυτή λοιπόν τη χώρα ο πολίτης μίσησε το Κράτος κιόλας από τη δημιουργία του. Επειδή το Κράτος δημιουργήθηκε εξαρχής ως όργανο υποταγής της λαϊκής βούλησης στην εκάστοτε εξουσία και όχι ως όργανο κοινωνικής συνοχής.

Στη μετεμφυλιακή περίοδο το –στρατοκρατικό-αστυνομικό– Κράτος υπήρξε, περισσότερο από ποτέ, ο εχθρός του Πολίτη που εγκλωβισµένος σ’ ένα σύστηµα αξιών όπου τα πάντα πουλιούνταν και αγοράζονταν, όπου τα πάντα κρίνονταν µε µοναδικό κριτήριο το χρήµα κι όπου η δυνατότητά του να παρέµβει στα πράγµατα είναι η δυνατότητα να κατανοήσει το ταξικό του συμφέρον και να διεκδικήσει συλλογικά τις αξίες της τάξης του.
Οι ατομικές ελευθερίες στην Ελλάδα της εποχής υπήρξαν μια πολύ ακριβή υπόθεση.

Δίκες και εκτελέσεις, χιλιάδες άνθρωποι φυλακίστηκαν και σκοτώθηκαν, χιλιάδες βασανίστηκαν και κακοποιήθηκαν, εκατομμύρια άνθρωποι έζησαν με ύστατο μέτρο των αξιών της καθημερινότητάς τους την ανέχεια και τον Φόβο.

Δείτε εδώ ένα ενδιαφέρον βίντεο για το λεύκωμα στο οποίο βλέπετε μερικές από τις ενδιαφέρουσες φωτογραφίες του βιβλίου.

Λίγα λόγια για τον Άρη Μαραγκοπουλο και τον Κωνσταντίνο Μεγαλοκονόμο

O Άρης Μαραγκοπουλος (γεννήθηκε στην Αθήνα το 1948) έχει εκδώσει περισσότερα από είκοσι βιβλία πεζογραφίας, κριτικής και τέχνης, και πάνω από δέκα μεταφράσεις (από τα γαλλικά και τα αγγλικά). Παρεμβαίνει τακτικά με κριτικές αναγνώσεις σε θέματα κουλτούρας, ιδεών και πολιτισμού στον έντυπο και διαδικτυακό τύπο ενώ είναι ιδρυτικό στέλεχος των εκδόσεων Τόπος.

Τα τελευταία του μυθιστορήματα συγκροτούν την πολιτική-ιστορική "Τριλογία της συντροφικής ζωής": H Μανία με την Άνοιξη (Τόπος 2009), Το Χαστουκόδεντρο (Τόπος 2012) και Πολ και Λόρα, ζωγραφική εκ του φυσικού (Τόπος 2016).

Ο Κωνσταντίνος Μεγαλοκονόμος γεννήθηκε στη Σμύρνη της Μικράς Ασίας κι εκεί έζησε τα πρώτα παιδικά του χρόνια. Με τη μικρασιατική καταστροφή του 1922 εγκαθίσταται στην Αθήνα. Αρχίζει να ασχολείται με το φωτογραφικό ρεπορτάζ ενώ ακόμα φοιτά στο Γυμνάσιο. Αρχικά συνεργάζεται με τα αδέλφια του Μανόλη και Χαράλαμπο και από τη δεκαετία του εξήντα ιδρύει και λειτουργεί μόνος του το πρακτορείο "Ελληνικά Φωτογραφικά Νέα – Κ. Μεγαλοκονόμος". Ο Κ. Μεγαλοκονόμος, "πατριάρχης" του φωτορεπορτάζ στην Ελλάδα, ο "καθηγητής", όπως τον αποκαλούσαν οι συνάδελφοί του, κατέγραψε επί εξήντα χρόνια, με την ευαίσθητη και οξυδερκή ματιά του, την ιστορία του τόπου στις πιο κρίσιμες στιγμές της. Στο πολύτιμο Αρχείο του αποτυπώνεται όλη η καθημερινότητα στην πολιτική και πολιτιστική κίνηση της χώρας από την εποχή του μεσοπολέμου μέχρι τον θάνατό του (1992).

Μερικές ακόμα φωτογραφίες που αυτές και οι παραπάνω (εκτός από τις δύο που απεικονίζουν τον Μπελογιάννη) είναι από το αρχείο του Κώστα Μεγαλοοικονόμου.

Μια σκληρή μετεμφυλιακή εποχή, όταν κάποιοι άνθρωποι στην Ελλάδα πίστευαν ακράδαντα ότι μπορούν να αλλάξουν ριζικά τον κόσμο, ενώ κάποιοι άλλοι έτρεμαν και μόνον στην ιδέα ότι οι κομουνιστές μπορεί να τους σφάξουν και να τους πάρουν τα σπίτια.

57 χρόνια μετά, πόσο έχει αλλάξει ο τρόπος που σκέφτονται οι άνθρωποι σ’ αυτή τη χώρα; Τόσα χρόνια μετά, τι μάθημα διδασκόμαστε από αυτή την Ιστορία;

Οι προσεκτικοί αναγνώστες αυτού του λευκώματος θα κάνουν, εκ των πραγμάτων, κάποιες συγκρίσεις που θα φωτίσουν τις όποιες απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα. Η άλλη Ελλάδα, μια σκοτεινή Ελλάδα πάντα παρούσα στο εκτυφλωτικό σήμερα, αποτελεί μια πρόταση για το ξαναδιάβασμα της Ιστορίας μέσα από το ξαναδιάβασμα των εικόνων του παρελθόντος μας.