ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΣΤΟ ΚΟΛΑΣΤΗΡΙ ΤΗΣ ΜΑΚΡΟΝΗΣΟΥ

Τόπος εξορίας για χιλιάδες κομμουνιστές. 

Ένα άγονο νησί των Κυκλάδων, περίπου 15 τετραγωνικών χιλιομέτρων, ξεκίνησε να λειτουργεί στρατόπεδο συγκέντρωσης, με εισήγηση του ΓΕΣ το Φεβρουάριο του 1947. 

Μετά τις εκλογές του 1946 συντάσσεται εισηγητικό σημείωμα που αναφέρει: Αποφασίζεται ο περιορισμός των αριστερών στρατευσίμων εις ορισμένα στρατόπεδα δια να υποστούν αποτοξίνωσιν. Όλες οι στρατιωτικές μονάδες δέον να εκκαθαρισθούν από αριστερίζοντες ή υπόπτους αριστερισμού. 
Σαν ιδέα ξεκίνησε για τον εκτοπισμό αριστερών στρατιωτικών και φαντάρων, αργότερα όμως μεταφέρθηκαν εκεί και πολιτικοί κρατούμενοι.
Η καθημερινή ζωή των κρατουμένων (ανάμεσα τους γυναίκες και παιδιά) ήταν καθαρά στρατιωτική, με βάρβαρη πειθαρχεία. 
Ο αστικός πολιτικός κόσμος και πνευματική αστική διανόηση χαρακτήριζαν τη Μακρόνησο "Εθνική κολυμβήθρα" και "σύγχρονο Παρθενώνα".

Η Μακρόνησος όντως υπήρξε Παρθενώνας. 

Ένας Παρθενώνας από την ανάποδη. 
Γιατί, αν ο Παρθενώνας είναι το κόσμημα του ανθρώπινου πολιτισμού, η Μακρόνησος είναι η ντροπή του.
 

"Παραμονή Χριστουγέννων" στη Μακρόνησο το 1950.

Στην ποιητική συλλογή του ποιητή Τάσου Λειβαδίτη "Ο άνθρωπος με το ταμπούρλο" υπάρχει και το ποίημα "Παραμονή Χριστουγέννων" που έγραψε ο ποιητής στη Μακρόνησο το 1950.

Παγωνιά
στον ουρανό ένα χρώμα βρώμικης φανέλλας
στεκόμαστε στη γραμμή
όρθιοι
κάποιος χνωτίζει τα νύχια του
κάποιος δαγκώνει τα δάχτυλά του
ένα παιδί με σπυριά δίπλα σου
δε μιλάει
κρυώνει
ένα χαρτάκι κολλημένο στο συρματόπλεγμα
κ' εκείνο κρυώνει
καθώς μάς πλευρίζουν τα καμιόνια
μια μυρουδιά μπενζίνας
οι πόρτες πού ξανακλείνουνε
ο λοχαγός έχει δυο μάτια από κατράμι
η φωνή του μες απ’ τις μύτες του σηκωμένου γιακά
ένας - ένας
ακούει τ’ όνομά του
και βγαίνει
αντίο, αντίο
το χώμα τρίζει κάτω απ’ τις αρβύλες
κάποιος σηκώνει το χέρι του
τίποτ’ άλλο
το παιδί με τα σπυριά προχωράει
στη θέση του μένουν δυο χνάρια από αρβύλες
πού σε λίγο θα τα σβήσει η βροχή
ένα χέρι γλυστράει το ρολόϊ του στην παλάμη σου
δε θα μου χρειαστεί, λέει-αντίο
το χαρτάκι κολλημένο στο συρματόπλεγμα
κρυώνει ακόμα.

Ξεκινάνε τα φορτηγά.

Είκοσι άνθρωποι κουβαριασμένοι μες σ’ ένα αντίσκηνο
δε μπορείς να σαλέψεις ούτε τη γλώσσα σου
μα είναι πολλά χέρια να μοιράσεις την πίκρα σου
πολλές οι ανάσες να ξεχνάς τη βροχή.
Έχει αρκετή θέση
για να πεθάνεις.

Θα κουβαλήσουμε κι απόψε το σακκί της νύχτας
θα κολλήσουμε τ’ αποτσίγαρο στη μύτη τής αρβύλας μας
θ’ ακουμπήσουμε την καρδιά μας σε μια διπλανή καρδιά
όπως το βράδι ακουμπάνε οι κουβέρτες και τα όνειρά μας.

Ελάτε, λοιπόν
όλοι μαζί
να φυσήξουμε αυτό το μικρό καρβουνάκι στη χόβολη της
ελπίδας
τώρα που η λάμπα μας έσβησε
που νυστάζει η σκοπιά
και το στρατόπεδο φόρεσε την κουρελιασμένη χλαίνη
της ομίχλης.

Μας ήρθε μ’ ένα χαμόγελο και μια τραμβαγέρικη πατατούκα.
Τού κάναμε τόπο
άπλωσε μια λινάτσα, την έστρωσε καλά-καλά
και μας κοίταξε.
Φυσούσε ένας αγέρας δυνατός απ’ το Νοτιά
και το μούτρο του ήταν βλογιοκομένο σαν ψιχαλισμένος
δρόμος.
Ύστερα βράδιασε και βγάζοντας τα χέρια από τις τσέπες
μας έδωσε κάτι φτηνές μέντες
πασαλειμένες χνούδια και καπνό.
Τον πήραν νύχτα, ξαφνικά, και τον σκοτώσαν στο προαύλιο
η πατατούκα του πεταμένη πάνω στο χώμα
μα δάγκωνε σφιχτά στα δόντια το χαμόγελό του
μη του το πάρουν.

Μη με λες, λοιπόν, σύντροφο
έχω έναν σταχτί ουρανό μέσα μου
κρύβω στην τσέπη μου ένα όνειρο κουρελιασμένο
σφίγγω στα χέρια τ’ άγνωστο όνομά μου
σαν το παιδάκι που αγκαλιάζει ένα ξύλινο πόδι
ακουμπισμένο σε μια γωνιά.

Μη με λες, λοιπόν, σύντροφο.
Την ώρα που οι συντρόφοι μας πεθαίνουνε τραγουδώντας
την ώρα που εσύ ακονίζεις στο μίσος τη σκληρή σου παλάμη
εγώ σε προδίνω
καθώς μέσα στη νύχτα κρυώνω και φοβάμαι τη λησμονιά.

Το ξέρω, ένας σύντροφος πρέπει να ζήσει μιαν άλλη ζωή
και να πεθάνει απλά
όπως κανείς τραβάει την κουβέρτα ως τα μάτια του
κι αποκοιμιέται.

Μα όταν εγώ κι αυτούς εδώ τους στίχους τους γράφω
μήπως μιλήσουν για μένα-όχι, μη με λες σύντροφο.
Είμαι ένα τσαλακωμένο χαρτί που κόλλησε στην αρβύλα σου
καθώς προχωράς.

Η ασετυλίνη πού σφυρίζει στη γωνιά
ένα σπασμένο παράθυρο φιμωμένο με σκοτάδι.

Η σκεπή του μαγειρείου μπάζει νερά.
Βουίζει μες στις χαραμάδες ο άνεμος.
-Θωμά, πάρε τσιγάρο
και μη σκαλίζεις τα δόντια σου, Θωμά.
Μάταια ψάχνεις για ένα τριματάκι
απ’ το παλιό παιδικό χριστόψωμο.
Βουίζουνε τα φλόγιστρα τού πετρελαίου. Ο Θωμάς
σφίγγει στα γόνατά του μια πατάτα
και καθαρίζει ήσυχα-ήσυχα. Τ' άλλο του χέρι είναι κομμένο.

Κοιτάμε με την άκρη του ματιού το σκοπό που μπαίνει
μ’ ένα φύσημα παγωμένου αγέρα. Το σαγώνι του
θα τρέμει πίσω απ’ το χακί κασκόλ.

Σηκώνεις το γιακά τής χλαίνης σου. Χιονίζει.
Μια πλάκα φωνογράφου στο Διοικητήριο. Πιο μακριά
η σιωπή. Καλή νύχτα, Καλά Χριστούγεννα.
Συλλογιέσαι τ’ άστρα πίσω απ’ την καταχνιά
σκέφτεσαι πως αύριο μπορεί να σε σκοτώσουν.
Μα απόψε αυτή η φωνή είναι μια τσέπη μάλλινη
χώσε τα χέρια σου.
- Καληνύχτα, Θωμά. Καλά Χριστούγεννα.
Κ' η καρδιά σου φωτίζεται σαν χριστουγεννιάτικο τζάμι.(Τάσος Λειβαδίτης)

Τα ξεχασμένα κολαστήρια.

Ανάμεσα στους χιλιάδες εξόριστους υπήρξαν και κάποιοι καλλιτέχνες. Στα χώματα λοιπόν, εκείνου του μικροσκοπικού νησιού πάτησαν ταυτόχρονα ή ετεροχρονισμένα κάποια από τα σπουδαιότερα πνεύματα αυτού του τόπου.

Μερικοί από αυτούς: 
Γιάννης Ρίτσος (1909-1990)
Γιατί εμείς δεν τραγουδάμε για να ξεχωρίσουμε, αδελφέ μου, απ’ τον κόσμο. Εμείς τραγουδάμε για να σμίξουμε τον κόσμο.
Ο μεγάλος μας ποιητής μεταφέρεται στη Μακρόνησο το 1949 όπου και παρέμεινε για ένα χρόνο εξόριστος. Τον Ιούλιο του 1950, όντας βαριά άρρωστος, απολύεται, αλλά ένα μήνα αργότερα συλλαμβάνεται ξανά. Το 1952 μεταφέρεται στον Άι Στρατή από που και θα απολυθεί μετά από διαμαρτυρίες της παγκόσμιας διανόησης.

Τάσος Λειβαδίτης (1922-1988)

Ακόμα ένας μεγάλος ποιητής. Εξόριστος από το 1947 έως το 1951. Περισσότερο έμεινε στον Άι Στρατή, την ίδια περίοδο με τον Ρίτσο, πέρασε όμως και αρκετό καιρό στη Μακρόνησο μιας και αρνήθηκε να υπογράψει δήλωση μετάνοιας για τις πεποιθήσεις του. Το βιβλίο του "Φυσάει στα Σταυροδρόμια του Κόσμου" θεωρήθηκε κήρυγμα ανατρεπτικό και κατασχέθηκε.

Μενέλαος Λουντέμης (1912-1977)

Η στράτευση του στην Αριστερά αλλά και η πολιτική του δράση ήταν αιτία να αποβληθεί από όλα τα γυμνάσια της Ελλάδας. Αντιστασιακός και μέλος του ΕΑΜ που στον εμφύλιο δικάστηκε για τις πεποιθήσεις του, δικάστηκε με την κατηγορία της Εσχάτης προδοσία με θανατική ποινή που ευτυχώς δεν εκτελέστηκε ποτέ. Στην συνέχεια θα βρεθεί εξόριστος στη Μακρόνησο κι έπειτα στον Άη Στρατή. Αργότερα επί δικτατορίας Παπαδόπουλου θα χάσει την Ελληνική του Ιθαγένεια.
Θα ζήσω να τα φωνάξω όλα αυτά; Θα ζήσω για να πω… κι αν ζήσω θα μπορέσω να ιστορήσω τα ανιστόρητα;
Έγραψε για τη Μακρόνησο: Αυτό πού ένιωσα ξαφνικά ήταν πιο δυνατό απ’ τη ζωή μου… Και γι’ αυτό την ξέχασα. Κοίταξα πρώτα τα θύματα, ύστερα τους δημίους, όλην αυτή την κολασμένη ορχήστρα… Και το αίμα ανέβηκε στο κεφάλι μου. Με μια φωνή που μόλις ξεχώρισα πως ήταν δική μου εξακόντισα καταπάνω στο μαέστρο της βραδιάς όλα τα επίθετα που μου ήρθαν στο στόμα. Όλους τους χαρακτηρισμούς που μάζευα απ’ την αρχή των παθών.

Νίκος Καρούζος (1926-1990)

Άλλος ένας ποιητής. Ενταγμένος στην ΕΠΟΝ. Το 1947 εξορίζεται στην Ικαρία για αρκετούς μήνες. Το 1951 υπηρετεί την στρατιωτική του θητεία στη Μακρόνησο. Δυο χρόνια μετά επιστρέφει και πάλι εξόριστος στο νησί. Στη συνέχεια νοσηλεύτηκε στο 401 για λόγους υγείας.
Απ' την ώρα που γεννήθηκα είμαι χρεωμένος στην αγωνία. Αγωνία θα πει θυσία των πραγμάτων, ανάγκη γυμνώσεως ως την ανιδιοκτησία των ουρανών, υλική και σωματική και ψυχική.

Αλέκα Παΐζη (1919-2009)

Σπουδαία ηθοποιός, Αντιστασιακή, μέλος και εκείνη του ΕΑΜ βρέθηκε μεταξύ άλλων και στη Μακρόνησο. Λόγια της ίδιας από κάποια συνέντευξη της: "Στο κολαστήρι της Μακρονήσου πήγαμε με ένα καράβι που μετέφερε ζώα. Παλιοκουμμούνες θα πεθάνετε, μας λέγανε. Καψόνι, λιγοστό νερό, αρμυρές σαρδέλες για φαΐ, βούρδουλας, κόλαση".
Μετά τη Μακρόνησο θα βρεθεί και πάλι στο Τρικέρι. Αφήνεται ελεύθερη το 1951. Μέχρι το 1966 δεν είχε καταφέρει να βγάλει διαβατήριο. Κανένας θίασος δεν δέχεται να συνεργαστεί με την πρώην αριστούχα μαθήτρια του Εθνικού.

Χρόνης Μίσσιος (1930-2012)

Ο γνωστός συγγραφέας, αντιστασιακός και αγωνιστής της αριστεράς φυλακίστηκε και εξορίστηκε πολλές φορές.
Όταν συνειδητοποίησα ότι δεν μπορώ να αλλάξω το σύστημα, άρχισα να αγωνίζομαι να μην με αλλάξει αυτό.
Το 1947 συλλαμβάνεται, βασανίζεται και καταδικάζεται σε θάνατο για τη συμμετοχή του στον Εμφύλιο. Έζησε εννιά μήνες περιμένοντας κάθε πρωί την εκτέλεση του αλλά γλίτωσε τον θάνατο χάρη σ’ένα τυχαίο γεγονός. Φυλακίστηκε έως το 1953 και μετά την αποφυλάκιση του βρέθηκε εξόριστος στη Μακρόνησο και τον Αϊ-Στράτη.

Μίκης Θεοδωράκης (1925-…)

Μεταφέρεται στη Μακρόνησο, από την Ικαρία, το 1948. Στα δυο χρόνια που παραμένει στο νησί, θα μεταφερθεί σχεδόν ετοιμοθάνατος, στο νοσοκομείο. Κάθε φορά που επιστρέφει στη Μακρόνησο βασανίζεται πιο σκληρά από πριν. Θα αφεθεί τελικά ελεύθερος το 1950.

Γρηγόρης Μπιθικώτσης (1925-2005)

Το 1947 θα εξοριστεί στη Μακρόνησο όπου και θα υπηρετήσει την στρατιωτική του θητεία.

Αυτά τα κολαστήρια δεν κατοικούνται σήμερα, στη θέση όμως εκείνων που έκλεισαν άλλα καινούργια μέσα στις πόλεις και στα χωριά έχουν ανοίξει για να χωρέσουν τις ζωές των ηττημένων του καιρού μας.